Trong những năm gần đây, nhu cầu sử dụng dược liệu tự nhiên trong chăm sóc sức khỏe ngày càng gia tăng. Trong đó, cây Bình vôi (Stephania glabra) được biết đến với giá trị dược liệu quý giá, đặc biệt trong việc điều trị chứng mất ngủ, đau nhức xương khớp, tăng huyết áp và nhiều bệnh lý khác. Với điều kiện tự nhiên và thổ nhưỡng thuận lợi, xã Cao Sơn, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình được xác định là vùng tiềm năng để phát triển cây dược liệu này. Dựa trên cơ sở khoa học và định hướng phát triển bền vững, Trung tâm Phát triển Khoa học Công nghệ và Môi trường tỉnh Hòa Bình (CST) đã triển khai dự án "Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ xây dựng mô hình trồng cây Bình vôi" tại địa phương.
Cơ sở khoa học và thực tiễn
Cây Bình vôi là loài cây thân leo, dễ sinh trưởng trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm, đặc biệt phù hợp với các vùng núi trung du như Hòa Bình. Tuy nhiên, việc khai thác tự nhiên bừa bãi trong nhiều năm đã khiến nguồn tài nguyên này bị suy giảm nghiêm trọng. Thực tế đó đặt ra yêu cầu cấp thiết về nghiên cứu, bảo tồn và phát triển cây Bình vôi theo hướng trồng trọt bài bản, áp dụng tiến bộ kỹ thuật để vừa đáp ứng nhu cầu thị trường, vừa bảo vệ đa dạng sinh học.
Xã Cao Sơn, với độ cao trung bình 400–600m so với mực nước biển, khí hậu mát mẻ quanh năm, đất đai tơi xốp, giàu dinh dưỡng, được đánh giá là rất phù hợp để xây dựng mô hình trồng cây Bình vôi quy mô lớn. Thêm vào đó, địa phương có lực lượng lao động nông thôn dồi dào, sẵn sàng tiếp nhận và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật mới.
Mục tiêu dự án
Dự án được triển khai với các mục tiêu chính:
- Xây dựng mô hình trồng cây Bình vôi theo quy trình kỹ thuật tiên tiến, đạt diện tích 10 ha.
- Tạo nguồn nguyên liệu dược liệu sạch, phục vụ chế biến sâu và phát triển thị trường dược liệu trong nước và quốc tế.
- Chuyển giao công nghệ sản xuất giống, kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hái cho người dân địa phương.
- Góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại xã Cao Sơn thông qua việc tạo sinh kế từ cây dược liệu.
Nội dung và phương pháp triển khai
1. Khảo sát, đánh giá hiện trạng
Ngay từ những giai đoạn đầu, nhóm thực hiện dự án đã tiến hành khảo sát kỹ lưỡng các yếu tố tự nhiên như đất đai, khí hậu, nguồn nước, cũng như đánh giá tập quán canh tác của người dân. Các kết quả khảo sát cho thấy hầu hết diện tích đất nương rẫy bỏ hoang tại Cao Sơn có thể cải tạo để trồng cây Bình vôi.
2. Ứng dụng công nghệ chọn tạo giống
Dự án đã áp dụng công nghệ nhân giống vô tính bằng hom thân và nuôi cấy mô để tạo ra cây giống Bình vôi chất lượng cao, đồng đều về đặc tính sinh trưởng và dược tính. Đây là tiến bộ khoa học quan trọng giúp rút ngắn thời gian tạo giống, đồng thời hạn chế rủi ro về sâu bệnh và thoái hóa giống.
3. Xây dựng quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc
Dựa trên nghiên cứu khoa học, quy trình kỹ thuật đã được xây dựng một cách bài bản, bao gồm:
- Xử lý đất và làm luống theo tiêu chuẩn, đảm bảo độ tơi xốp, pH thích hợp từ 5,5–6,5.
- Trồng cây vào đầu mùa mưa (tháng 5–6) để tận dụng độ ẩm tự nhiên.
- Áp dụng kỹ thuật trồng phân tán cây với mật độ hợp lý (500–600 cây/ha) để đảm bảo ánh sáng và lưu thông không khí tốt.
- Sử dụng phân hữu cơ vi sinh để bón lót và định kỳ bón thúc nhằm tăng sức đề kháng cho cây.
- Phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học, hạn chế tối đa việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật.
4. Tập huấn và chuyển giao kỹ thuật
Các lớp tập huấn chuyên đề được tổ chức cho hơn 100 lượt nông dân địa phương, hướng dẫn chi tiết từ khâu trồng, chăm sóc, thu hoạch đến sơ chế sản phẩm. Đồng thời, CST đã xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn kỹ thuật dễ hiểu để người dân thuận tiện tham khảo và áp dụng.
5. Định hướng tiêu thụ sản phẩm
Ngay từ khi xây dựng mô hình, dự án đã phối hợp với các doanh nghiệp chế biến dược liệu để ký kết thỏa thuận tiêu thụ sản phẩm đầu ra, đảm bảo đầu ra ổn định cho người dân trồng Bình vôi.
Kết quả đạt được
Sau gần hai năm triển khai, mô hình trồng cây Bình vôi tại xã Cao Sơn đã đạt được những kết quả đáng khích lệ:
- Diện tích trồng đạt 10 ha, với tỷ lệ cây sống trên 90%.
- Cây sinh trưởng và phát triển tốt, nhiều cây bắt đầu cho thu hoạch củ từ năm thứ 3 trở đi.
- Người dân địa phương từng bước nắm vững quy trình kỹ thuật, chủ động chăm sóc và quản lý vườn trồng.
- Thu nhập từ cây Bình vôi dự kiến cao hơn từ 1,5–2 lần so với các cây trồng truyền thống như ngô, sắn.
- Góp phần giảm diện tích đất bỏ hoang, hạn chế tình trạng du canh du cư, bảo vệ tài nguyên đất và nước.
Ý nghĩa và triển vọng
Dự án không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn có ý nghĩa lớn trong việc bảo tồn nguồn gen cây Bình vôi quý hiếm, góp phần đa dạng hóa cây trồng tại vùng cao Hòa Bình. Thành công của mô hình cũng mở ra triển vọng nhân rộng ra các xã khác trong huyện Đà Bắc và các vùng có điều kiện tương tự.
Trong tương lai, CST sẽ tiếp tục hỗ trợ địa phương trong việc phát triển vùng nguyên liệu theo tiêu chuẩn GACP-WHO, hướng tới xuất khẩu sản phẩm dược liệu chất lượng cao, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xanh và bền vững cho tỉnh Hòa Bình.
