1. Đặt vấn đề
Cây Bình vôi (Stephania glabra) là loại cây dược liệu quý của Việt Nam, đặc biệt phổ biến ở các tỉnh miền núi như Hòa Bình. Trong y học cổ truyền, Bình vôi nổi tiếng nhờ hoạt chất Rotundine (còn gọi là L-tetrahydropalmatine), có tác dụng an thần, giảm đau và hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến thần kinh. Tuy nhiên, việc khai thác và sử dụng Bình vôi tại Hòa Bình hiện nay chủ yếu ở dạng thô, hiệu quả kinh tế thấp và chưa đáp ứng yêu cầu sản xuất dược phẩm chất lượng cao.
Trước nhu cầu ngày càng tăng của thị trường dược phẩm trong và ngoài nước đối với Rotundine tinh khiết, việc nghiên cứu phương pháp chế biến và xây dựng mô hình sản xuất Rotundine quy mô công nghiệp là một bước đi chiến lược. Đặc biệt, mô hình này cần được thiết kế theo hướng sản xuất xanh, bền vững, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế tuần hoàn và bảo vệ môi trường tại Hòa Bình.
2. Mục tiêu của nghiên cứu
- Nghiên cứu, tối ưu hóa quy trình chiết xuất Rotundine từ cây Bình vôi tại địa phương, bảo đảm hàm lượng và độ tinh khiết đạt tiêu chuẩn dược phẩm.
- Xây dựng mô hình sản xuất Rotundine quy mô bán công nghiệp, tích hợp các giải pháp sản xuất xanh, thân thiện với môi trường.
- Liên kết sản xuất - tiêu thụ giữa nông dân, doanh nghiệp và các tổ chức khoa học công nghệ, hình thành chuỗi giá trị bền vững cho cây Bình vôi tại tỉnh Hòa Bình.
3. Phương pháp nghiên cứu
3.1 Khảo sát nguồn nguyên liệu
Tiến hành điều tra, đánh giá hiện trạng phân bố, sinh trưởng và chất lượng cây Bình vôi tại các khu vực trọng điểm như: huyện Đà Bắc, Cao Phong, Lạc Sơn, Mai Châu,... Qua đó, lựa chọn vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn làm cơ sở cho sản xuất.
3.2 Nghiên cứu quy trình chiết xuất Rotundine
Áp dụng các kỹ thuật hiện đại trong chiết tách dược chất, cụ thể:
- Chiết xuất bằng dung môi ethanol: Tối ưu nhiệt độ, thời gian, tỉ lệ dung môi nhằm thu được hàm lượng Rotundine cao nhất.
- Kỹ thuật siêu âm và chiết xuất CO₂ siêu tới hạn: Nâng cao hiệu suất chiết xuất, đồng thời hạn chế sử dụng dung môi hóa học.
- Công nghệ tinh chế bằng sắc ký cột và kết tinh: Đảm bảo Rotundine đạt độ tinh khiết trên 98%.
3.3 Xây dựng mô hình sản xuất xanh
Áp dụng các nguyên tắc của sản xuất sạch hơn (CP) và kinh tế tuần hoàn:
- Tái sử dụng phụ phẩm: Bã cây sau chiết xuất được tận dụng làm phân bón hữu cơ hoặc nguyên liệu sinh khối.
- Tiết kiệm năng lượng: Ứng dụng năng lượng mặt trời trong giai đoạn sấy khô và làm giàu dược chất.
- Xử lý nước thải sinh học: Triển khai hệ thống lọc nước thải đạt tiêu chuẩn trước khi xả ra môi trường.
3.4 Liên kết chuỗi giá trị
Kết nối với các HTX nông nghiệp, tổ chức tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc cây Bình vôi đạt tiêu chuẩn GACP-WHO. Hình thành liên kết chặt chẽ giữa người trồng - cơ sở chế biến - doanh nghiệp phân phối nhằm đảm bảo đầu ra ổn định và giá trị kinh tế cao.
4. Kết quả dự kiến
- Xây dựng thành công quy trình chiết xuất và tinh chế Rotundine đạt tiêu chuẩn dược liệu cấp I, có thể ứng dụng sản xuất thuốc an thần, giảm đau, hỗ trợ giấc ngủ.
- Hoàn thiện mô hình sản xuất Rotundine xanh tại Hòa Bình với công suất từ 50–100 kg Rotundine/năm.
- Tạo việc làm bền vững cho khoảng 200–300 lao động địa phương, đặc biệt ưu tiên hộ nghèo, phụ nữ dân tộc thiểu số.
- Tăng giá trị kinh tế cây Bình vôi từ vài chục triệu đồng/ha lên trên 150–200 triệu đồng/ha.
- Giảm thiểu phát thải môi trường, tiết kiệm chi phí sản xuất thông qua tái sử dụng phụ phẩm và năng lượng sạch.
5. Ý nghĩa thực tiễn
Dự án này sẽ góp phần:
- Nâng cao giá trị tài nguyên bản địa, giúp Bình vôi trở thành cây dược liệu chủ lực của Hòa Bình.
- Thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo mô hình mẫu về sản xuất dược phẩm từ dược liệu thiên nhiên theo hướng xanh và bền vững.
- Đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế về sản phẩm thiên nhiên an toàn, hiệu quả.
- Bảo vệ môi trường và góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Việt Nam.
6. Kết luận
Việc nghiên cứu và xây dựng mô hình sản xuất Rotundine từ cây Bình vôi kết hợp các giải pháp sản xuất xanh tại tỉnh Hòa Bình là hướng đi đầy tiềm năng, phù hợp với xu thế phát triển của nền kinh tế dược liệu hiện đại. Đây không chỉ là cơ hội để nâng tầm giá trị kinh tế cho cây Bình vôi mà còn là nền tảng quan trọng giúp tỉnh Hòa Bình khẳng định vị thế trong lĩnh vực dược phẩm tự nhiên, đồng thời bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng một cách bền vững.
