Nhằm bảo tồn và phát triển nguồn gen quý, đồng thời thúc đẩy sản xuất giống chất lượng cao phục vụ phát triển dược liệu bền vững, Trung tâm Khoa học, Công nghệ và Phát triển Môi trường tỉnh Hòa Bình (CST) đã triển khai dự án Xây dựng Vườn giống gốc cây Bình vôi. Đây là một bước tiến chiến lược trong việc chủ động nguồn giống, đảm bảo chất lượng di truyền và hỗ trợ mở rộng diện tích trồng Bình vôi trong và ngoài tỉnh.
Vai trò quan trọng của vườn giống gốc
Bình vôi (Stephania glabra) là loài cây dược liệu có giá trị kinh tế cao, với các hoạt chất quý được sử dụng trong ngành dược phẩm và y học cổ truyền. Tuy nhiên, nguồn giống hiện nay chủ yếu khai thác tự nhiên, không qua chọn lọc, dẫn tới chất lượng không đồng đều, năng suất thấp và nguy cơ cạn kiệt nguồn tài nguyên gen quý.
-
Việc xây dựng vườn giống gốc là yêu cầu cấp thiết nhằm:
- Bảo tồn nguồn gen cây Bình vôi có giá trị cao.
- Lựa chọn và nhân giống các dòng cây ưu tú với năng suất và hàm lượng hoạt chất vượt trội.
- Cung cấp nguồn giống đầu dòng đạt tiêu chuẩn cho các chương trình nhân giống thương mại.
- Hướng tới xây dựng thương hiệu dược liệu Bình vôi Hòa Bình đạt chuẩn GACP-WHO (Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc theo Tổ chức Y tế thế giới).
Quy trình xây dựng vườn giống gốc
Dự án xây dựng vườn giống gốc được CST triển khai theo quy trình khoa học, đảm bảo đồng bộ các khâu từ khảo sát, tuyển chọn, xây dựng vườn đến quản lý, chăm sóc.
1. Khảo sát và tuyển chọn cây trội
- Tiến hành khảo sát các quần thể Bình vôi tự nhiên tại nhiều huyện trong tỉnh.
- Đánh giá các chỉ tiêu sinh trưởng (sinh khối củ, đường kính thân, tốc độ sinh trưởng) và chất lượng (hàm lượng hoạt chất).
- Tuyển chọn những cây trội có đặc điểm hình thái ổn định, sức sống mạnh, khả năng thích ứng rộng và hàm lượng hoạt chất cao.
2. Thu thập và xử lý vật liệu giống
- Thu thập hom củ, hom thân hoặc hạt từ các cây trội.
- Áp dụng kỹ thuật xử lý giống nhằm tăng tỷ lệ nảy mầm, khả năng bén rễ và sức sống của cây con.
3. Xây dựng vườn giống gốc
- Lựa chọn địa điểm vườn giống đáp ứng các tiêu chí: đất phù sa cổ, tầng canh tác sâu, đủ nước tưới, thuận tiện giao thông.
- Thiết kế vườn giống theo lô, hàng, đánh mã số từng cây để dễ dàng theo dõi nguồn gốc và tính trạng.
- Trồng và chăm sóc cây theo quy trình kỹ thuật cao: bón phân hữu cơ, tưới tiêu hợp lý, quản lý dịch bệnh sinh học.
4. Theo dõi, đánh giá và quản lý nguồn giống
- Theo dõi sinh trưởng và phát triển của từng cây giống gốc định kỳ.
- Đánh giá hàm lượng hoạt chất trong giai đoạn ổn định để xác định thế hệ giống tiếp theo.
- Áp dụng phần mềm quản lý dữ liệu để lưu trữ toàn bộ thông tin về cây giống, phục vụ công tác chọn tạo lâu dài.
Kết quả nổi bật
- Hình thành vườn giống gốc cây Bình vôi trên diện tích 2 ha tại huyện Đà Bắc.
- Tuyển chọn và nhân giống thành công 120 cây đầu dòng có năng suất và chất lượng vượt trội.
- Xây dựng quy trình kỹ thuật nhân giống Bình vôi bằng hom củ, hom thân và gieo hạt đạt tỷ lệ sống cao (trên 85%).
- Cung cấp giống chuẩn hóa cho các chương trình mở rộng trồng mới Bình vôi tại các huyện Đà Bắc, Cao Phong, Lạc Sơn.
Ý nghĩa đối với phát triển kinh tế và bảo tồn tài nguyên
Việc xây dựng vườn giống gốc không chỉ đảm bảo nguồn cung giống chất lượng cao cho phát triển vùng trồng dược liệu, mà còn góp phần:
- Bảo tồn nguồn gen quý của cây Bình vôi bản địa Hòa Bình, tránh nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên.
- Gia tăng giá trị kinh tế cho người dân địa phương thông qua trồng trọt và chế biến sản phẩm dược liệu.
- Hỗ trợ xây dựng thương hiệu dược liệu sạch, bền vững, nâng cao vị thế sản phẩm địa phương trên thị trường trong nước và quốc tế.
- Góp phần thực hiện chiến lược phát triển dược liệu quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2045.
Định hướng phát triển tiếp theo
Trong thời gian tới, CST tiếp tục:
- Mở rộng diện tích vườn giống gốc, nâng cao đa dạng di truyền.
- Nghiên cứu và phát triển kỹ thuật nhân giống nhanh bằng nuôi cấy mô tế bào.
- Liên kết với doanh nghiệp, hợp tác xã để nhân rộng mô hình sản xuất giống và vùng trồng Bình vôi quy mô lớn đạt tiêu chuẩn GACP-WHO.
- Tham gia chương trình xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm Bình vôi Hòa Bình.
Trung tâm Khoa học, Công nghệ và Phát triển Môi trường tỉnh Hòa Bình cam kết nỗ lực không ngừng trong công tác bảo tồn, chọn tạo giống cây dược liệu bản địa, đồng hành cùng cộng đồng địa phương phát triển kinh tế xanh, bền vững và thịnh vượng.
